Kontent qismiga oʻtish

Tibbiyotda ayollar

Vikipediya, ochiq ensiklopediya
Misrdagi shifoxonada oʻz stolida bir ayol shifokor. Ayollar hali ham tibbiy kasblarda toʻliq ishtirok etishda qiyinchiliklarga duch kelayotgan boʻlsa-da, ayollar tobora koʻproq tan olinmoqda va butun dunyo boʻylab tibbiyotga qoʻshilmoqda.

Ayollarning tibbiyotda, xususan, jarrohlik amaliyotida va shifokor sifatida mavjudligi tarixning eng qadimgi davridan kuzatilgan. Ayollar tibbiy sohalarda erkaklarnikiga qaraganda tarixan pastroq ishtirok etishgan, ularning bandlik darajasi irqi, ijtimoiy- iqtisodiy holati va geografiyasiga qarab oʻzgarib turadi.

Ayollarning norasmiy tibbiyot amaliyoti, masalan, gʻamxoʻrlik yoki sogʻliqni saqlash sohasi mutaxassislari sifatida keng tarqalgan. 20-asr boshidan beri dunyoning aksariyat mamlakatlari ayollarga tibbiy taʼlim olish imkoniyatiga ega. Hamma mamlakatlar ham teng bandlik imkoniyatlarini taʼminlamaydi[1] va gender tengligiga hali tibbiyot mutaxassisliklarida va butun dunyoda erishilmagan.[2]

Tarixi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Qadimgi tibbiyot

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ayollarning tibbiyot sohasida ishtirok etishi bir qancha ilk sivilizatsiyalarda qayd etilgan. Qadimgi Misr qirolligidagi misrlik Peseshet, bir yozuvda „ayol shifokorlarning nazoratchisi“ sifatida tasvirlangan, fan tarixidagi eng qadimgi ayoldir. Ubartum miloddan avvalgi 2050-yillarda Mesopotamiyada yashagan va bir necha shifokorlar oilasidan chiqqan. Agamede Gomer tomonidan Troyan urushidan oldin qadimgi Yunonistonda shifokor sifatida tilga olingan. Agnodice eramizdan avvalgi IV asrda Afinada qonuniy faoliyat yuritgan birinchi ayol shifokor edi. Metrodora shifokor edi va odatda birinchi ayol tibbiyot yozuvchisi sifatida qabul qilindi.[3] Uning " Ayollar kasalliklari va davolari toʻgʻrisida " kitobi ayol tomonidan yozilgan eng qadimgi tibbiy kitob boʻlib, koʻplab boshqa ayol shifokorlar tomonidan havola qilingan.[3] U oʻz asarlarining koʻp qismini Gippokrat mafkuralariga bogʻlagan.[3]

Oʻrta asr Yevropasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Bingenlik Hildegard, Causae et Curae ni yozgan oʻrta asr nemis abbessi, 1175.

Oʻrta asrlarda monastirlar ayollar uchun markazlashtirilgan taʼlim joyi boʻlgan va bu jamoalarning baʼzilari ayollarga ilmiy tadqiqotlarga hissa qoʻshish imkoniyatini bergan. Bunga misol sifatida nemis abbessi Bingenlik Xildegardni keltirish mumkin, uning sermahsul asarlari turli ilmiy mavzularni, jumladan, tibbiyot, botanika va tabiat tarixini davolashni oʻz ichiga oladi (tax. 1151 — 58).[4] U Germaniyaning birinchi ayol shifokori hisoblanadi.[5]

Oʻrta asrlarda ayollar shifo texnikasi va tibbiy taʼlimning bir qancha qobiliyatlarida qatnashdilar. Ayollar bu davrda tibbiyot xodimlarining tanlangan saflarini egallagan.[6] Ular oʻsimlikshunoslar, doyalar, jarrohlar, sartaroshlar, hamshiralar va anʼanaviy empiriklar boʻlib ishlaganlar.[7] Ayol tabiblari faqat ayollarni davolash bilan cheklanib qolmay, koʻpchilik bemorlarni davolaganlar.  1273—1410-yillar oraligʻida Italiyaning Neapol shahrida jarroh sifatida tasvirlangan 24 ayolning ismlari qayd etilgan va 1387-yil oraligʻida Germaniyaning Frankfurt shahrida 15 nafar amaliyotchi ayolga murojaat qilingan, ularning aksariyati yahudiy boʻlgan va hech biri doya sifatida taʼriflanmagan.[8]

Ayollar, shuningdek, oʻz faoliyatlarini yozma ravishda qayd etmasdan, akusherlik va shifo sanʼati bilan shugʻullanganlar va qishloq joylarda yoki tibbiy yordam olish imkoniyati kam boʻlgan joylarda shugʻullanishgan. Oʻrta asrlarda jamiyat ayollarning shifokor rolini cheklab qoʻydi. XIII asrda universitetlarda tibbiyot fakultetlari tashkil etilgandan soʻng, ayollar ilgʻor tibbiy taʼlimdan chetlashtirildi.[6] Litsenziya olish uchun ayollar nomaqbul boʻlgan ruhoniylik qasamyodlarini talab qila boshladilar va shifokor sifatida erkaklar ustunlik qildi.[7]

Koʻp hollarda ayollar erkaklar tomonidan noqonuniy xatti-harakatlarda ayblanib, ularning niyatlarini shubha ostiga qoʻyishga qarshi kurashishlari kerak edi. Agar ular notoʻgʻri ishda ayblanmagan boʻlsa, unda ayollar ham ruhoniy, ham fuqarolik organlari tomonidan „jodugar“ deb hisoblangan.[9] Jarrohlar va sartarosh-jarrohlar koʻpincha gildiyalarga boʻlingan, ular litsenziya tazyiqlariga qarshi uzoqroq turishlari mumkin edi. Boshqa gildiyalar singari, bir qator sartarosh-jarrohlar gildiyalari oʻz aʼzolarining qizlari va xotinlariga, odatda, erkak vafotidan keyin gildiyaga aʼzo boʻlishga ruxsat berdilar. Londonlik Ketrin jarroh, jarroh Tomasning qizi va jarroh Uilyamning singlisi 1286-yilda gildiyaga tegishli edi[10] Linkoln, Norvich, Dublin va York gildiyalaridagi ayol aʼzolarni hujjatlashtirish davr oxirigacha davom etadi. 

Homilador ayollarga tugʻish va undan keyingi parvarishlashda yordam beradigan doyalar faqat ayollarni oʻz ichiga oladi. Doyalar shifokor ayollarning uchdan bir qismini tashkil qiladi.[7] Erkaklar oʻzlarini ayollarning tibbiy yordamiga jalb qilmadilar; ayollar erkaklar sogʻligʻini saqlashga jalb qilinmagan.[11] Italiyaning janubiy sohilidagi Salerno shahri 12-asrda tibbiy taʼlim va amaliyot markazi edi. Salerno shifokori Trota Salernoda oʻzining bir qator tibbiy amaliyotlarini bir nechta yozma toʻplamlarda jamlagan. U bilan bogʻliq boʻlgan ayollar tabobatiga oid bir asar, De curis mulierum („Ayollar uchun davolash usullari toʻgʻrisida“) Oʻrta asrlarda Yevropada tarqalgan uchta matndan iborat " Trotula " ansambli deb nomlanuvchi asarning asosini tashkil etdi. Trotaning oʻzi Fransiya va Angliyaga qadar keng tarqalgan obroʻga ega boʻldi. Boshqa Salernitan shifokorlarining yozuvlarida mahalliy empirik amaliyotlar haqida baʼzi fikrlarni beruvchi mulieres Salernitane („Salernitan ayollar“) haqida havolalar mavjud.[12]

Italiyalik shifokor Dorotea Bukka 1390-yildan qirq yildan ortiq vaqt davomida Boloniya universitetida falsafa va tibbiyot kafedrasi boʻlib ishlagan[13] Tibbiyotga hissa qoʻshgan boshqa italiyalik ayollar orasida Abella, Jaklin Felice de Almania, Alessandra Giliani, Rebekka de Guarna, Margarita, Merkuriade (14-asr), Konstans Kalenda, Klaris di Durisio (15-asr), Konstansa, Mariya Inkarasio va Txomasinata bor.[14]

Oʻrta asr islom dunyosi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻrta asrlardagi islom dunyosi uchun ayol shifokorlar haqida juda kam maʼlumot maʼlum boʻlsa-da, ayollar muayyan darajada tibbiy amaliyot bilan muntazam shugʻullanishgan.[15] Erkak tibbiyot yozuvchilari muayyan muolajalar yoki vaziyatlarni tasvirlashda ayol amaliyotchilarning (a ṭabība) borligiga ishora qiladilar.[15] 10-asr oxiri — 11-asr boshlarida Andalusiy tabibi va jarrohi az-Zahraviy ayol bemorlarga amaliyot oʻtkazayotgan erkak shifokorlar uchun jinsiy aʼzolarga tegish zarurati tufayli baʼzi tibbiy muolajalar qiyin boʻlganini yozgan.[15] Erkak amaliyotchidan protsedurani bajara oladigan ayol shifokor yoki amaldor shifokor yoki erkak jarrohdan koʻrsatma olgan doya topish talab qilingan.[15] Amaliyotchi ayolning mavjudligi toʻgʻridan-toʻgʻri dalillar orqali aniq boʻlmasa ham, xulosa chiqarish mumkin.[15] Ayollar sogʻligʻini saqlashda doyalar muhim rol oʻynadi. Bu amaliyotchilar uchun ham oʻz hunarining obroʻ-eʼtibori (ibn Xaldun buni oliyjanob hunar, „sivilizatsiya uchun zarur narsa“ deb ataydi) nuqtai nazaridan ham, tarixiy ayollar haqidagi biografik maʼlumotlar jihatidan ham batafsilroq maʼlumotlar mavjud.[16][17] Oʻrta asrlar islom olamida ayol tomonidan yozilgan maʼlum tibbiy risola hozirgacha aniqlanmagan.

Xitoyda Gʻarb tibbiyoti

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Xitoyda ming yillar davomida oʻsimlik dori-darmonlari, akupunktur, massaj va boshqa davolash usullaridan foydalanishga asoslangan anʼanaviy xitoy tabobati qoʻllangan. Gʻarb tibbiyoti Xitoyga 19-asrda, asosan, London Missionerlik Jamiyati (Buyuk Britaniya), Metodistlar cherkovi (Buyuk Britaniya) va Presviterian cherkovi (AQSh) kabi turli xristian missiya tashkilotlaridan yuborilgan tibbiy missionerlar tomonidan kiritilgan. 1839-yilda London missionerlik jamiyati tomonidan yuborilgan tibbiy missioner Benjamin Xobson (1816—1873) Xitoyning Guanchjou shahrida Wai Ai klinikasini (kíngíngín)[18][19] tashkil etdi. Xitoy uchun Gonkong tibbiyot kolleji 1887-yilda London Missionerlar Jamiyati tomonidan tashkil etilgan boʻlib, uning birinchi bitiruvchisi (1892-yilda) Sun Yat-sen.

Erkaklar va ayollar bir-biriga yaqin boʻlmasliklari kerak boʻlgan ijtimoiy odat tufayli, xitoylik ayollar Gʻarb erkak shifokorlari tomonidan davolanishni istamadi. Bu ayol shifokorlarga ehtiyoj tugʻdirdi. Ulardan biri 19-asr oʻrtalarida Fuchjou shahrida kasalxona qurgan Metodist Yepiskop cherkovining Sigourney Trask edi. Trask, shuningdek, mahalliy qiz Xu King Engni Ogayo shtati Uesliyan ayollar kollejida tibbiyotda oʻqishga taklif qildi va Xu Fuzhouda gʻarbiy tibbiyot amaliyotiga qaytish niyatida boʻlgan. Oʻqishni tamomlagandan soʻng, Xyu 1899-yilda Fuzhou shahridagi Vulston memorial kasalxonasida doimiy shifokor boʻldi va bir nechta ayol shifokorlarni tayyorladi.[20] Boshqa bir ayol tibbiy missioner Meri X. Fulton (1854—1927)[21] Presviterian cherkovining (AQSh) Xorijiy missiyalar kengashi tomonidan Xitoyda ayollar uchun birinchi tibbiyot kollejini ochish uchun yuborilgan. Ayollar uchun Xekett tibbiyot kolleji nomi bilan tanilgan[22][23][24][25] bu kollej Xitoyning Guanchjou shahrida joylashgan boʻlib, Edvard AK Xakett (1851) tomonidan katta xayriya hisobidan ochilgan. −1916). Kollej 1902-yilda tashkil etilgan va toʻrt yillik oʻquv dasturini taklif qilgan. 1915-yilga kelib 60 dan ortiq talaba bor edi. Aksariyat talabalar Fultonning taʼsiri tufayli xristian boʻlishdi. Kollej nasroniylik va zamonaviy tibbiyotni yoyish va xitoylik ayollarning ijtimoiy mavqeini oshirishga qaratilgan edi. Ushbu kollej bitiruvchilari orasida Chau Li-sun (1890—1979) va Vong Yuen-hing bor edi, ularning ikkalasi ham 1910-yillarning oxirida bitirgan va keyin Guangdong provinsiyasidagi kasalxonalarda shifokorlik qilgan. 

18-asr Amerikasida akusherlik

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Oʻsha paytda ayollar egallagan turli kasblardan doyalik eng yuqori maosh oladigan sohalardan biri edi.[26] 18-asrda uy xoʻjaliklarida bolalarning koʻpligi, asosan, qisman yollangan yordam va oʻlim darajasining kamayishi bilan bogʻliq edi.[27] Tugʻilishdagi asoratlarning yuqori ehtimoliga qaramay, amerikalik doya Marta Ballard, xususan, sogʻlom onalarga sogʻlom chaqaloqlarni tugʻdirishda yuqori muvaffaqiyatlarga erishdi.[26]

Ayollar salomatligi harakati, 1970-yillar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

1970-yillar Qoʻshma Shtatlardagi tibbiyot maktabiga kirish va bitiruvchi ayollar sonining koʻpayishini qayd etdi.[28] 1930-yildan 1970-yilgacha, yaʼni 40 yil davomida 14 mingga yaqin ayol tibbiyot institutini tamomladi.[28] 1970—1980-yillarda 10 yil davomida 20 mingdan ortiq xotin-qizlar tibbiyot institutini tamomladilar.[28] Tibbiyot sohasida ayollarning bunday koʻpayishi ham siyosiy, ham madaniy oʻzgarishlar bilan bogʻliq. Qoʻshma Shtatlardagi ikkita qonun ayollar uchun tibbiyot sohasidagi cheklovlarni bekor qildi — 1972-yildagi Oliy taʼlim toʻgʻrisidagi qonunga oʻzgartirishlar kiritishning 1975-yildagi sogʻliqni saqlash xizmati toʻgʻrisidagi qonun, jinsga koʻra kamsitishni taqiqlaydi.[28] 1970-yil noyabr oyida Amerika Tibbiyot kollejlari assotsiatsiyasi assambleyasi tibbiyot sohasida teng huquqlar uchun yigʻildi.[28]

Oʻn yil davomida ayollarning oʻzlari haqidagi gʻoyalari va ularning tibbiyot sohasiga boʻlgan munosabati ayollarning feministik harakati tufayli oʻzgarib bordi.[29] Tibbiyot sohasida ayollarning keskin koʻpayishi shifokor va bemor munosabatlarining rivojlanishiga, terminologiya va nazariyaning oʻzgarishiga olib keldi.[29] Shikoyat qilingan va oʻzgartirilgan tibbiy amaliyot sohalaridan biri ginekologiya edi.[29] Muallif Vendi Klaynning taʼkidlashicha, „yosh kelinlar toʻy kechasiga tayyor boʻlishlarini taʼminlash uchun [shifokorlar] tos boʻshligʻini tekshirishni jinsiy aloqa oʻrgatish shakli sifatida ishlatishgan“.[30]

Tibbiyot maktabiga oʻqishga kirgan ayollarning soni koʻp boʻlgani sababli, ginekologiya kabi tibbiy amaliyotlar shubha ostiga olindi va keyinchalik oʻzgartirildi.[31] 1972-yilda Ayova universiteti tibbiyot fakulteti tos va koʻkrak tekshiruvi uchun yangi oʻquv dasturini yaratdi.[31] Talabalar ham shifokor, ham bemor rolini bajarib, har bir talabaga protsedurani tushunishga va yumshoqroq, hurmatli tekshiruv yaratishga imkon beradi.[31] 70-yillar davomida mafkura va amaliyotlardagi oʻzgarishlar tufayli 1980-yilga kelib 75 dan ortiq maktab ushbu yangi usulni qoʻlladi.[31]

Tibbiyot sohasiga ayollar va feministik huquqlar harakati bilan bir qatorda ayollar salomatligini muhofaza qilishning muqobil usullarini izlagan ayollar salomatligi harakati ham paydo boʻldi. Bu oʻz-oʻziga yordam beradigan kitoblarni yaratish orqali sodir boʻldi, ayniqsa "Bizning tanamiz: ayollar uchun kitob".[32] Ushbu kitob ayollarga oʻz tanalarini tushunishga yordam beradigan „qoʻllanma“ berdi. Bu kasalxonada davolanish va shifokorlarning amaliyotiga qarshi chiqdi.[32] Oʻz-oʻziga yordam berish kitoblaridan tashqari, koʻplab yordam markazlari ochildi: doyalar tomonidan boshqariladigan tugʻilish markazlari, xavfsiz abort markazlari va ayollarga oʻz tanasini oʻrgatish uchun darslar, ularning barchasi ayollarga befarq yordam koʻrsatishdan iborat.[33] Ayollar salomatligi harakati, tibbiyot sohasi bilan shugʻullanuvchi ayollar bilan birga, koʻkrak saratoni va bachadon nayi saratoni kabi ayollar kasalliklari haqida tadqiqot va xabardorlik uchun eshiklarni ochdi.[33]

Tibbiyot tarixidagi olimlar ushbu sohadagi ayollar haqida baʼzi tadqiqotlarni ishlab chiqdilar — kashshof ayol shifokorlarning tarjimai hollari 1960-yillarga qadar keng tarqalgan edi — va tibbiyotda ayollarni oʻrganish 1960-yillarda ayollar harakatining paydo boʻlishi bilan alohida ildiz otdi.

Zamonaviy tibbiyot

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Vafaa El-Sadr, Misrlik epidemiolog va MakArtur Fellow, 2010-yil.
Monik Frize (markazda), Kanadalik akademik va biotibbiyot muhandisi, 2008-yil.
Ava Mari Kol-Sek, Senegalning sobiq sogʻliqni saqlash vaziri, 2009-yilda.

1540-yilda Angliyalik Genrix VIII sartarosh-jarrohlar kompaniyasining nizomini berdi;[34] bu sogʻliqni saqlash kasblarining (yaʼni jarrohlar va sartaroshlarning) ixtisoslashuviga olib kelgan boʻlsa-da, ayollarga kasbiy faoliyat bilan shugʻullanish taqiqlangan.[35] Ayollar bu vaqt davomida Angliyada va oxir-oqibat Shimoliy Amerikada keyingi bir necha asrlar davomida rasmiy tayyorgarliksiz yoki tan olinmasdan mashq qilishni davom ettirdilar.[35]

Ayollarning tibbiyot kasbidagi ishtiroki, odatda, tibbiyot professionallashgan oʻn yilliklar davomida huquqiy va ijtimoiy amaliyotlar bilan cheklandi.[36] Ayollar sogʻliqni saqlashning ittifoqdosh kasblarida (hamshiralik, akusherlik va boshqalar) ochiq ravishda tibbiyot bilan shugʻullangan shuningdek, XIX va XX asrlar davomida ayollar dunyoning koʻp joylarida tibbiy taʼlim va tibbiy ish olishda sezilarli yutuqlarga erishdilar. Bu yutuqlar baʼzan muvaffaqiyatsizliklar bilan tugardi; masalan, Meri Rot Uolsh 20-asrning birinchi yarmida AQShda ayol shifokorlar sonining qisqarishini hujjatlashtirib, 1950-yilda 1900-yildagiga qaraganda kamroq shifokor ayollar borligini qayd etgan[37] Yigirmanchi asrning ikkinchi yarmida ayollar umuman olganda katta yutuqlarga erishdilar. Masalan, Qoʻshma Shtatlarda ayollar 1969-yilda AQSh tibbiyot maktablarida oʻqishga kirganlarning 9 %ini tashkil qilgan; bu 1976-yilda 20 % ga oshgan edi[37] 1985-yilga kelib, ayollar amaliyotchi amerikalik shifokorlarning 16 %ini tashkil etdi.[38]

21-asrning boshlarida sanoati rivojlangan mamlakatlarda ayollar sezilarli yutuqlarga erishdilar, ammo hali ham tibbiyot kasbida tenglikka erisha olishmadi. 2003-yildan beri baʼzi sanoati rivojlangan mamlakatlarda ayollar tibbiyot maktablarida paritetga erishdilar, bu esa Qoʻshma Shtatlar tibbiyot maktabiga daʼvogarlarning koʻp qismini tashkil qiladi.[39] 2007—2008-yillarda tibbiyot maktablariga abituriyentlarning 49 % va qabul qilinganlarning 48,3 % ayollarni tashkil etdi.[40] Amerika Tibbiyot Kollejlari Assotsiatsiyasi (AAMC) maʼlumotlariga koʻra, 2010—2011-yillarda AQShda berilgan tibbiy darajalarning 48,4 % (8,396) ayollar tomonidan qoʻlga kiritilgan, bu 1982—1983-yillarda 26,8 % dan oshgan.[41] Tibbiyot sohasida ayollar koʻproq ishtirok etayotgan boʻlsa-da, 2013—2014-yillardagi tadqiqot tibbiyotning akademik sohasida rahbarlik lavozimlarida ayollarning sezilarli darajada kamligi haqida xabar berdi. Ushbu tadqiqot shuni koʻrsatdiki, ayollar dekanlarning 16 %ini, professorlarning 21 %ini va professor-oʻqituvchilarning 38 %ini erkaklarga nisbatan tashkil qiladi.

Umuman olganda, tibbiyot amaliyoti nomutanosib ravishda erkaklar boʻlib qolmoqda. Sanoati rivojlangan mamlakatlarda tibbiyot talabalarining jinsi boʻyicha soʻnggi tenglik hali amalda tenglikka aylangani yoʻq. Koʻpgina rivojlanayotgan mamlakatlarda na tibbiyot maktabi, na amaliyot gender tengligiga yaqinlashmaydi.  Bundan tashqari, tibbiyot kasbida kamchiliklar mavjud: jarrohlik kabi baʼzi tibbiyot mutaxassisliklarida erkaklar ustunlik qiladi, boshqa ixtisosliklar esa sezilarli darajada ayollar ustunlik qiladi yoki shunday boʻlib bormoqda. Misol uchun, Qoʻshma Shtatlarda ayol shifokorlar pediatriya boʻyicha erkak shifokorlardan, ayollar rezidentlari esa oilaviy tibbiyot, akusherlik va ginekologiya, patologiya va psixiatriya boʻyicha erkaklardan koʻp.[42][43]

Hamshiralik sohasida ayollar ustunlik qilishda davom etmoqda. 2000-yilda Qoʻshma Shtatlarda roʻyxatdan oʻtgan hamshiralarning 94,6 %i ayollar edi.[44] Umuman olganda, AQShda sogʻliqni saqlash sohalarida ayollar taxminan 14,8 ni tashkil qiladi.(2011-yil holatiga koʻra)[45]

Biotibbiyot tadqiqotlari va akademik tibbiyot kasblari, yaʼni tibbiyot maktablari oʻqituvchilari ham nomutanosib ravishda erkaklardir. Milliy sogʻliqni saqlash institutlari va boshqa tadqiqotchilar tomonidan „oqish quvuri“ deb nomlangan ushbu masala boʻyicha tadqiqotlar shuni koʻrsatadiki, ayollar aspiranturaga kirishda erkaklar bilan tenglikka erishgan boʻlsalar-da, turli xil kamsitishlar ularning akademikning har bir bosqichida oʻqishni tashlab qoʻyishiga olib keladi. quvur liniyasi: aspirantura, postdoc, fakultet lavozimlari, xizmat muddatiga erishish; va oxir-oqibat, innovatsion ish uchun eʼtirof olishda.[46][47]

Akusherlik va doyalik oʻrtasidagi raqobat

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Ayol doyalikdan erkak akusherlikka oʻtish, Amerika Tibbiyot Assotsiatsiyasining tashkil etilishi kabi tibbiy amaliyotlarning oʻsishida sodir boʻladi.[48] Favqulodda vaziyatda tugʻilishga yordam berish oʻrniga, shifokorlar chaqaloqlarni tugʻishni toʻliq oʻz zimmalariga olishdi,[26] Bu akusherlikning oʻsishi bilan erkak shifokorlar va ayol doyalar oʻrtasidagi raqobat hissi kuchayib borayotganiga misoldir. Ayollarning akusherlik asosida taʼlim olishi shifokorlar va sogʻliqni saqlash islohotchilari tomonidan toʻxtatildi, bu esa akusherlikni amaliyotdan tashqarida koʻrishga majbur qildi.[49] Ijtimoiy rollar ham akusherlik amaliyotining barham topishiga sabab boʻldi, chunki ayollar litsenziya olish uchun zarur boʻlgan taʼlimni ololmadilar va turmushga chiqqandan soʻng, ayollar uy turmush tarzini qabul qilishlari kerak edi.[48] 2018-yilda 11 826 nafar sertifikatlangan hamshira-doyalar (CNM) bor edi.[50] 2019-yilda akusherlik va ginekologiya sohasida 42 720 nafar faol shifokor faoliyat koʻrsatgan.[51]

Amerika Qoʻshma Shtatlaridan tashqari, akusherlik hali ham Afrika kabi bir qancha mamlakatlarda qoʻllanadi. Afrikadagi birinchi doyalar maktabi 1912-yilda Togoda doktor Ernst Rodenvalt tomonidan tashkil etilgan[52][53] Taqqoslash uchun, Janubiy Sudandagi Juba hamshiralik va akusherlik kolleji (2011-yilda mustaqillikka erishgan davlat) 2013-yilda birinchi sinf talabalarini tamomlagan.[54]

Ayollarning tibbiyotga qoʻshgan hissasi

[tahrir | manbasini tahrirlash]

Tarixiy ayollar tibbiyot maktablari

[tahrir | manbasini tahrirlash]
1886-yilda Pensilvaniya ayollar tibbiyot kolleji : hindistonlik marathi hindusi Anandibai Joshi (chapda) Yaponiyalik nasroniy Key Okami (oʻrtada) va suriyalik kurd -yahudiy ayol Sabat Islombuli (oʻngda). Uchalasi ham tibbiy tahsilni tamomlagan va ularning har biri oʻz mamlakatidan Gʻarb tibbiyoti boʻyicha ilmiy darajaga ega boʻlgan birinchi ayol edi.

Ayollarga tibbiyot fakultetiga kirish taqiqlanganda, ular oʻzlarining tibbiyot maktablarini yaratishga harakat qilishdi.

  • Nyu-England ayol tibbiyot kolleji, Boston, 1848-yilda tashkil etilgan.
  • Pensilvaniya ayollar tibbiyot kolleji (1850-yilda Pensilvaniya ayollar tibbiyot kolleji sifatida tashkil etilgan)
  • London ayollar tibbiyot maktabi (1874-yilda Sofiya Jeks-Bleyk tomonidan asos solingan)
  • Edinburg ayollar tibbiyot maktabi (1886-yilda Sofiya Jeks-Bleyk tomonidan asos solingan)
  • Sankt-Peterburgdagi birinchi Pavlov davlat tibbiyot universiteti (1897-yilda Ayollar tibbiyot universiteti sifatida tashkil etilgan)
  • Tokio ayollar tibbiyot universiteti (1900-yilda Yoshioka Yayoi tomonidan asos solingan)
  • Ayollar uchun Hackett tibbiyot kolleji, Guanchjou, Xitoy, 1902-yilda Presviterian cherkovi (AQSh) tomonidan tashkil etilgan.

Ayollarning muhim ishtiroki bilan tarixiy shifoxonalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • 1861-yilda tashkil etilgan Filadelfiya ayollar kasalxonasi Pensilvaniya ayollar tibbiyot kolleji talabalari uchun klinik tajriba taqdim etdi.
  • Ayollar va bolalar uchun Nyu-Angliya kasalxonasi (hozirgi Dimock Community Health Center deb ataladi), 1862-yilda ayol shifokorlar tomonidan „ayollar va bolalardan faqat foydalanish uchun“ tashkil etilgan
  • Ayollar uchun yangi kasalxona (1870-yillarda Elizabeth Garrett Anderson tomonidan asos solingan va asosan ayollar tomonidan boshqariladi)
  • Janubiy London ayollar va bolalar kasalxonasi (1912-yilda Eleanor Devis-Kolli va Maud Chadbern tomonidan asos solingan; 1984-yilda yopilgan; barcha ayollardan iborat xodimlar)

Ilk zamonaviy tibbiyotda kashshof ayollar

[tahrir | manbasini tahrirlash]

18-asr

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Madlen-Fransuaza Kale (tax. 1713 — fl. 1740) Fransiyadagi birinchi ayol stomatolog deb ataladigan kashshof edi.[55]
  • Dorothea Erxleben (1715—1762) Germaniyadagi birinchi ayol shifokor va universitet tomonidan doktorlik darajasiga ega boʻlgan dunyodagi birinchi ayol edi.
  • Salomee Xalpir (1718—1763-yildan keyin) polshalik shifokor va koʻz shifokori boʻlib, uni koʻpincha Litva Buyuk Gertsogidan kelgan birinchi ayol shifokor deb atashadi.
  • Margaret Enn Bulkli nomida tugʻilgan Jeyms Barri (1789—1865), erkak boʻlib yashaganiga qaramay, Sent-Yelena, Asension va Tristan da Kunyadagi birinchi ayol shifokor deb hisoblanishi mumkin edi.[56]

19-asr

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Mariya Kutarida-Krătunesku, Ruminiyadagi birinchi ayol shifokor, 1857-1919. Ruminiya markasi, 2007-yil.
Elizabeth Blackwell, MD, Amerika Qoʻshma Shtatlaridagi tibbiyot maktabini bitirgan birinchi ayol (1849).
  • Ernestina Qogʻoz (taxminan 1800-yillarning oʻrtalarida tugʻilgan. nomaʼlum) 1877-yilda ilgʻor daraja (tibbiyot) olgan birinchi italiyalik ayol edi
  • Doktor Ethel Konstans amakivachchalar (1882—1944) va hamshira Elizabet Brodi 1918-yilda vabo epidemiyasini toʻxtatish uchun missionerlik harakatlari doirasida Butanga qabul qilingan birinchi yevropalik ayollar edi.[57][58]
  • Muthulakshmi Reddi (1886—1968) Hindistondagi dastlabki ayol shifokorlardan biri va yirik ijtimoiy islohotchi edi.
  • Mariya Elisa Rivera Dias (1887-yilda tugʻilgan) (1909), Ana Janer (1909), Palmira Gatell (1910) va Dolores Piñero (1913) Puerto-Rikoda tibbiy ilmiy darajaga ega boʻlgan birinchi ayollar edi.[59][60] Mariya Elisa Rivera Dias va Ana Janer 1909-yilda bir xil tibbiyot maktabining sinfini tamomlagan va shuning uchun ikkalasini ham Puerto-Rikolik birinchi ayol shifokorlar deb hisoblash mumkin edi.[61][62][63]
  • Anna Petronella van Xerden (1887—1975) Janubiy Afrikada shifokor boʻlish huquqiga ega boʻlgan birinchi afrikaner ayol edi.[64] Uning 1923-yilda doktorlik darajasini olgan dissertatsiyasi afrikaans tilida yozilgan birinchi tibbiy dissertatsiya edi.[65]
  • Matilde Hidalgo (1889—1974) Ekvadordagi birinchi ayol shifokor edi.
  • Johanna Hellman (1889—1982) — jarrohlik boʻyicha ixtisoslashgan nemis shifokori va Germaniya Jarrohlik Jamiyatining aʼzosi boʻlgan birinchi ayol.[66]
  • Sun Chau Li (1890—1979) Xitoyda Gʻarbiy tibbiyot boʻyicha birinchi xitoylik ayol shifokorlardan biri edi.[67]
  • Mabel Wolff (1890—1981) va uning singlisi Gertrude L. Wolff 1930-yilda Sudanda birinchi doyalik maktabini yaratdilar[68][69][70] Asl talabalardan biri Mastura Xidir 1945-yilda birinchi bitiruvchi sinfdan omon qolgan oxirgi doya boʻlgani uchun qirol Jorj V tomonidan medal bilan taqdirlangan.[71]
  • Meri Xirn (1891—1969) ginekolog va Irlandiya Qirollik shifokorlar kollejining birinchi ayol aʼzosi edi.
  • Concepción Palacios Herrera (1893—1981) Nikaraguadagi birinchi ayol shifokor edi.[72]
  • Evelin Totenxofer (1894—1977) 1944-yilda Pitkern orollari uchun birinchi (ayol) rezident hamshira boʻldi[73][74]
  • DMRE va DTM&Hga ega boʻlgan Jeyn Kammins (1899) WRAFda ofitser boʻlgan.
  • 1927-yilda doktorlik darajasini olgan Irene Kondachi (1899—1970) Ikkinchi jahon urushi paytida Maltada amaldagi ikkita ayol shifokordan biri edi.[75]
  • Ah-hsin Tsay (1899—1990) mustamlakachi Tayvanning birinchi ayol shifokori edi.[76][77]
Rus imperatori Aleksandra Fedorovna Vera Gedroitz bilan, 1915-yil

20 va 21-asrlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
Kichik orol davlati Tuvalu 2008-yilda Avstraliya yordami natijasida oʻzining birinchi tuvalulik ayol shifokorlarini kutib oldi.
Kakish Risqulova qirgʻizistonlik jarroh boʻlgan birinchi ayol edi.

Adabiyotlar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  • Abram, Rut Abram., Bizga shifokor ayolni yuboring: Amerikadagi ayol shifokorlar, 1835-1920
  • Bleyk, Katriona. Parazollarning toʻlovi: ayollarning tibbiy kasbga kirishi
  • Borst, Charlotte G. Chaqaloqlarni ushlash: Tugʻishni professionallashtirish, 1870-1920 (1995), Kembrij, MA: Garvard universiteti nashriyoti
  • Elizabet Bruk, Ayollar tabiblari: oʻsimlikshunoslar, shifokorlar va doyalarning portretlari (biografik entsiklopediya)
  • Chenevert, Melodiya. STAT: Sogʻliqni saqlash kasbidagi ayollar uchun qatʼiyatlilikni oʻrgatishning maxsus usullari
  • Barbara Erenrayx va Deyrdre ingliz, jodugarlar, doyalar va hamshiralar: ayollar tabiblari tarixi
  • Deyrdre English va Barbara Ehrenreich, oʻz manfaati uchun (doyalik tarixining jinsi va tibbiyotning professionallashuvi)
  • Julie Fette, „Kasblardagi magʻrurlik va notoʻgʻri qarashlar: Uchinchi Fransiya Respublikasidagi ayol shifokorlar va huquqshunoslar“, „ Ayollar tarixi“ jurnali, v.19, № 3, pp. 60-86 (2007). Fransiya, 1870-1940
  • Grant, Syuzan-Meri. „Mehribonlik maydonida: Fuqarolar urushidan Birinchi Jahon urushigacha boʻlgan tibbiy koʻngilli ayollar“. Amerika oʻn toʻqqizinchi asr tarixi (2012) 13#2 bet: 276-278. AQShda
  • Xenderson, Metta Lou. Amerikalik ayol farmatsevtlar: kasbga qoʻshgan hissasi
  • Junod, Suzanne White va Seaman, Barbara, tahrirlar. "Ayollar salomatligi" harakati ovozi, Birinchi jild yetti hikoya matbuot. Nyu York. 2012-yil. 60-62-betlar.
  • Leneman, Lea. „Urushdagi shifokor ayollar, 1914-1918“. Tibbiyot tarixi (1994) 38 # 2 bet: 160-177. (PDF) onlayn
  • Luchetti, Keti. Tibbiyot ayollari: erta amerikalik ayol shifokorlarning hikoyasi. Nyu-York: toj,
  • Regina Morantz-Sanches, hamdardlik va ilm-fan: Amerika tibbiyotidagi ayol shifokorlar (1985 birinchi nashr; 2001)
  • Batafsil, Ellen S. Muvozanatni tiklash: Ayollar shifokorlari va tibbiyot kasbi, 1850-1995
  • Perrone, Bobette H. va boshqalar. Tibbiyot ayollari, kuranderalar va ayollar shifokorlari (1993); anʼanaviy jamiyatlarning madaniyatlararo antropologik tadqiqoti
  • Pringl, Rozmari. Jinsiy aloqa va tibbiyot: gender, kuch va tibbiyot kasbidagi vakolat
  • Shvirian, Patrisiya M. Hamshiralik ishining professionallashuvi: dolzarb muammolar va tendentsiyalar (1998), Filadelfiya: Lippenkott,ISBN 0-7817-1045-6
  • Uolsh, Meri Rot. Shifokorlar qidirilmoqda: Ayollarga murojaat qilish shart emas: Tibbiyotdagi jinsiy toʻsiqlar, 1835-1975 (1977)

Havolalar

[tahrir | manbasini tahrirlash]
  1. ↑ „Discrimination“. Women's Human Rights. Human Rights Watch (1999). 14-noyabr 2008-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  2. ↑ „Gender and academic medicine: impacts on the health workforce“. British Medical Journal. 329-jild, № 7469. 2004-yil sentabr. 792–795-bet. doi:10.1136/bmj.329.7469.792. PMC 521007. PMID 15459056. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 „The Most Influential Women in Medicine: From The Past to the Present“ (inglizcha). Medical Daily (4-mart 2014-yil). 24-sentabr 2017-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-sentabr 2017-yil.
  4. ↑ Sabina Flanagan. „Hildegard von Bingen (1098—1179)“. University of Adelaide. 2005-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-oktabr 2015-yil.
  5. ↑ Gertrud Jaron Lewis (2006). "Hildegard von Bingen". in Richard K. Emmerson. Key Figures in Medieval Europe – An Encyclopedia. Great Britain: Routledge. 229–30 b. ISBN 978-0-415-97385-4. 
  6. ↑ 6,0 6,1 Green, Monica (1989). „Women's Medical Practice and Health Care in Medieval Europe“. Signs. 14-jild, № 2. 434–473-bet. doi:10.1086/494516. JSTOR 3174557. PMID 11618104.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Minkowski, William L. (1992). „Women healers of the middle ages: selected aspects of their history“. American Journal of Public Health. 82-jild, № 2. 288–295-bet. doi:10.2105/ajph.82.2.288. PMC 1694293. PMID 1739168.
  8. ↑ Siraisi, Nancy G.. Medieval and Early Renaissance Medicine: An Introduction to Knowledge and Practice. University of Chicago Press, 15-may 2009-yil — 27-bet. ISBN 978-0-226-76131-2. 
  9. ↑ Minkowski, WL (1992). „Women healers of the middle ages: selected aspects of their history“. Am J Public Health. 82-jild, № 2. 288–95-bet. doi:10.2105/ajph.82.2.288. PMC 1694293. PMID 1739168.
  10. ↑ Rawcliffe, Carole. Medicine and Society in Later Medieval England. Stroud, Gloucestershire: Sutton, 1997. ISBN 978-0-7509-1497-0. 
  11. ↑ Green, Monica (1989). „Women's Medical Practice and Health Care in Medieval Europe“. Signs: Journal of Women in Culture and Society. 14-jild, № 2. 434–473-bet. doi:10.1086/494516. JSTOR 3174557. PMID 11618104.
  12. ↑ Monica H. Green, ed. and trans., The 'Trotulaʼ: A Medieval Compendium of Womenʼs Medicine (Philadelphia: University of Pennsylvania Press, 2001).
  13. ↑ „A Woman Is Wise: The Influence of Civic and Christian Humanism on the Education of Women in Northern Italy and England during the Renaissance“. Ex Post Facto: Journal of the History Students at San Francisco State University. XI-jild. 2002. 6-iyun 2011-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 31-yanvar 2011-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  14. ↑ Walsh, James J.. Old Time Makers of Medicine. Plain Label Books. ISBN 9781603032261. 
  15. ↑ 15,0 15,1 15,2 15,3 15,4 Monica H. Green, "History of Science, " Encyclopedia of Women and Islamic Cultures. Volume I: Methodologies, Paradigms and Sources, Suad Joseph, general editor (Leiden: E. J. Brill, 2003), pp. 358-61; Peter Pormann, "Female Patients and Practitioners in Medieval Islam, " The Lancet 373 (9 May 2009), pp. 1598-99.
  16. ↑ Giladi Avner (2010). „Liminal Craft, Exceptional Law: Preliminary Notes on Midwives in Medieval Islamic Writings“. International Journal of Middle East Studies. 42-jild, № 2. 185–202-bet. doi:10.1017/s0020743810000012.
  17. ↑ Jean-Pierre Molénat, "Priviligiées ou poursuivies: quatre sages-femmes musulmanes dans la Castille du XVe siècle, " Identidades marginales, ed. Cristina de la Puente, Estudios onomástico-biográficos de al-Andalus, 13 (Madrid: Consejo Superior de Investigaciones Científicas, 2003), 413-30.
  18. ↑ „回眸：当年传教士进羊城_MW悦读室之岭南话廊_凤凰博报- 博采众家之言 报闻公民心声-凤凰网“. Blog.ifeng.com. 13-mart 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-iyul 2012-yil.
  19. ↑ „合信的《全体新论》与广东士林-《广东史志》1999年01期-中国知网“. Mall.cnki.net (2012-yil 3-fevral). 7-oktabr 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-iyul 2012-yil.
  20. ↑ Burton, Margaret E.. Notable Women of Modern China. New York: Fleming H. Revell, 1912. Qaraldi: 16-mart 2017-yil. 
  21. ↑ Mary H. Fulton. Inasmuch The United Study of Forring: . BiblioBazaar, 2010. ISBN 978-1140341796. Qaraldi: 10-oktabr 2015-yil. 
  22. ↑ PANG Suk Man. „The Hackett Medical College for Women in China (1899—1936)“. Hong Kong Baptist University (1998-yil fevral). 16-oktabr 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-oktabr 2015-yil.
  23. ↑ Guangqiu Xu. American Doctors in Canton: Modernization in China, 1835–1935. Transaction Publishers, 2011 — 131-bet. ISBN 978-1412818292. Qaraldi: 12-dekabr 2015-yil. 
  24. ↑ Hackett Medical College for Women, Turner Training School for Nurses, David Gregg Hospital for Women and Children: Bulletin, 1924–1925. The College, 1924. Qaraldi: 13-avgust 2015-yil. 
  25. ↑ „中国近代第一所女子医学院－－夏葛医学院-【维普网】-仓储式在线作品出版平台-“. Cqvip.com. 23-may 2013-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2-iyul 2012-yil.
  26. ↑ 26,0 26,1 26,2 Ulrich, Laurel Thatcher. A Midwife's Tale: The Life of Martha Ballard, Based on Her Diary, 1785–1812. New York: Knopf, 1990. 
  27. ↑ McMillen, Sally Gregory. Motherhood in the Old South: Pregnancy, Childbirth and Infant Rearing. Louisiana State University Press, 1990. ISBN 978-0807115176. 
  28. ↑ 28,0 28,1 28,2 28,3 28,4 Paludi, Michele A. and Gertrude A. Streuernage, ed., Foundations for a Feminist Restructuring of the Academic Disciplines (New York: Harrington Park Press, 1990), p. 236.
  29. ↑ 29,0 29,1 29,2 Kline, Wendy. Bodies of Knowledge: Sexuality, Reproduction, and Womenʼs Health in the Second Wave (University of Chicago Press, 2010).
  30. ↑ Kline, Bodies of Knowledge: Sexuality, Reproduction, and Womenʼs Health in the Second Wave, p 4.
  31. ↑ 31,0 31,1 31,2 31,3 Paludi and Streuernage, Foundations for a Feminist Restructuring of the Academic Disciplines, p. 241.
  32. ↑ 32,0 32,1 Boston Womenʼs Health Book Collective Staff, Our Bodies, Ourselves: A Book by and for Women (Boston: Simon and Schuster Trade, 1976).
  33. ↑ 33,0 33,1 Schulman, Bruce J. The Seventies: The Great Shift in American Culture, Society, and politics. (Da Capo Press, 2002), p. 174.
  34. ↑ Ellis, Harold (2001-yil oktabr). „The Company of Barbers and Surgeons“. Journal of the Royal Society of Medicine. 94-jild, № 10. 548–549-bet. doi:10.1177/014107680109401022. PMC 1282221. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  35. ↑ 35,0 35,1 The History of Women in Surgery, by Debrah A. Wirtzfeld, MD
  36. ↑ See generally Barbara Ehrenreich & Deirdre English, Witches, Midwives, and Nurses (1973).
  37. ↑ 37,0 37,1 Walsh, 1977.
  38. ↑ Morantz-Sanchez, Preface.
  39. ↑ „Applicants to U.S. Medical Schools Increase; Women the Majority for the First Time“. Association of American Medical Colleges (3-noyabr 2003-yil). — „Women made up the majority of medical school applicants for the first time ever“. 23-fevral 2007-yilda asl nusxadan arxivlangan.
  40. ↑ U.S. Medical School Applicants and Students 1982-83 to 2007-08 (Report). AAMC. Archived from the original on 2008-07-04. https://web.archive.org/web/20080704131335/http://www.aamc.org/data/facts/charts1982to2007.pdf. 
  41. ↑ "U.S. Medical School Applicants and Students 1982–1983 to 2011–2012". aamc.org (AAMC). Archived from the original on 2014-06-26. https://web.archive.org/web/20140626090814/https://www.aamc.org/download/153708/data/. Qaraldi: 11-oktabr 2015-yil. 
  42. ↑ „AMA (WPC) Table 16 – Physician Specialties by Gender- 2006“. Women Physicians Congress (WPC) (25-sentabr 2015-yil). 2-noyabr 2007-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-oktabr 2015-yil.
  43. ↑ „AMA (WPC) Table 4 – Women Residents by Specialty – 2005“. Women Physicians Congress (WPC) (25-sentabr 2015-yil). 22-oktabr 2004-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-oktabr 2015-yil.
  44. ↑ „The Registered Nurse Population“, bhpr.hrsa.gov, 2000-yil mart, 12-fevral 2003-yilda asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 11 October 2015 {{citation}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  45. ↑ Swanson. „Women's Health at Work“. National Institute for Occupational Safety and Health (13-may 2013-yil). 18-yanvar 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 21-yanvar 2015-yil.
  46. ↑ Jacob Clark Blickenstaff, „Women and Science Careers: Leaky Pipeline or Gender Filter?“, Gender and Education, v.17, n.4, pp. 369-386 (Oct. 2005).
  47. ↑ National Academy of Sciences, Beyond Bias and Barriers: Fulfilling the Potential of Women in Academic Science and Engineering.
  48. ↑ 48,0 48,1 Feldhusen. „The History of Midwifery and Childbirth in America: A Time Line“. Midwifery Today. Midwifery Today (17-yanvar 2000-yil). 24-yanvar 2018-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24-yanvar 2018-yil.
  49. ↑ Brodsky, Phyllis L (2008). „Where have all the midwives gone?“. Journal of Perinatal Education. 17-jild, № 4. 48–51-bet. doi:10.1624/105812408X324912. PMC 2582410. PMID 19436438.
  50. ↑ „The Complexities of Physician Supply and Demand: Projections from 2018-2033“ (inglizcha). AAMC. 15-may 2021-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 19-avgust 2022-yil.
  51. ↑ „Number of People per Active Physician by Specialty, 2019“ (inglizcha). AAMC. Qaraldi: 5-fevral 2021-yil.
  52. ↑ Knoll, Arthur J.. Togo Under Imperial Germany, 1884-1914: A Case Study in Colonial Rule (inglizcha). Hoover Institution Press, 1978. ISBN 978-0-8179-6091-9. 
  53. ↑ Davies, Margrit. Public Health and Colonialism: The Case of German New Guinea 1884-1914 (inglizcha). Otto Harrassowitz Verlag, 2002. ISBN 978-3-447-04600-8. 
  54. ↑ „Juba College of Nursing & Midwifery Program Update“ (inglizcha). Real Medicine Foundation (31-yanvar 2014-yil). Qaraldi: 13-oktabr 2021-yil.
  55. ↑ Paul-Martin Bondois: La Première maîtresse-dentiste, Madeleine-Françoise Calais: par P.-M. Bondois, 1928
  56. ↑ Gunnell. „Doctor in Disguise: Part 2“. The Sentinel (15-mart 2018-yil). 2021-yil 5-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 19-avgust.
  57. ↑ Scotland, Church of. The Church of Scotland Year-book... (... Year of Issue). (inglizcha). published for the General Assembly's Committee on Christian Life and Work at the publication offices of the Church of Scotland, 1918. 
  58. ↑ „Papers of Dr Constance Cousins - Archives Hub“. archiveshub.jisc.ac.uk. Qaraldi: 15-oktabr 2021-yil.
  59. ↑ „La mujer puertorriqueña en el siglo XX“. Monografias.com. 20-mart 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-mart 2015-yil.
  60. ↑ „Women in Military Service For America Memorial“. womensmemorial.org. 3-mart 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-oktabr 2015-yil.
  61. ↑ Francisco Guerra (1916—2011), Medical Historian for the World, PRHSJ Vol. 31 No. 2 • June 2012, 72–73-bet, 6-iyul 2015-yilda asl nusxadan arxivlandi, qaraldi: 11-oktabr 2015-yil{{citation}}: CS1 maint: date format () download filename: 715-2420-1-PB.pdf
  62. ↑ „Puerto Rico's first women doctors, 1908“. The Baltimore Sun (25-oktabr 1908-yil), s. 17. Qaraldi: 24-sentabr 2021-yil.
  63. ↑ "LA MUJER EN LAS PROFESIONES DE SALUD (1898—1930)"; By: YAMILA AZIZE VARGAS1 and LUIS ALBERTO AVILES; PRHSJ Vol, 9 No. 1
  64. ↑ Viljoen, Louise (2008). „Nationalism, gender and sexuality in the autobiographical writing of two Afrikaner women“. Social Dynamics. 34-jild, № 2. Scholar.sun.ac.za. 186–202-bet. doi:10.1080/02533950802280063. 4-mart 2016-yilda asl nusxadan arxivlandi. Qaraldi: 23-mart 2015-yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  65. ↑ Women Marching into the 21st Century: Wathint' Abafazi, Wathint' Imbokodo. HSRC Press, 2000 — 206–-bet. ISBN 978-0-7969-1966-3. Qaraldi: 13-avgust 2015-yil. 
  66. ↑ The biographical dictionary of women in science : pioneering lives from ancient times to the mid-20th century Ogilvie, Marilyn Bailey: . New York: Routledge, 2000. ISBN 0415920388. OCLC 40776839. 
  67. ↑ „Munk School of Global Affairs | Event Information – Modern Chinese History as Witnessed by Its Contemporaries“. Munkschool.utoronto.ca (21-sentabr 2012-yil). 4-mart 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5-iyul 2015-yil.
  68. ↑ SHARKEY, HEATHER J. (1998). „Two Sudanese Midwives“. Sudanic Africa. 9-jild. 19–38-bet. ISSN 0803-0685. JSTOR 25653310.
  69. ↑ Crichton-Harris, Ann. Poison in Small Measure: Dr. Christopherson and the Cure for Bilharzia (inglizcha). BRILL, 2-iyun 2009-yil. ISBN 978-90-474-2885-5. 
  70. ↑ Kendall, E. M. (1953-yil iyun). „A short history of the training of midwives in the Sudan“. Sudan Notes and Records. 33-jild, № Pt. 1. 42–53-bet. ISSN 0375-2984. PMID 12261921. {{cite magazine}}: sana kiritilishi kerak boʻlgan parametrga berilgan qiymatni tekshirish lozim: |date= (yordam)
  71. ↑ Elhadd. „Omdurman Midwifery Training school“. Sudan Medical Journal (2011-yil avgust).
  72. ↑ „Concepción Palacios Herrera (1893– 1981), primera médica“. Enel.gob.ni. 4-iyul 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-iyul 2015-yil.
  73. ↑ „Totenhofer, Evelyn Rachel (1894—1977)“. encyclopedia.adventist.org. Qaraldi: 15-oktabr 2021-yil.
  74. ↑ Ford, Herbert. Pitcairn Island as a Port of Call: A Record, 1790-2010, 2d ed. (inglizcha). McFarland, 10-yanvar 2014-yil. ISBN 978-0-7864-8822-3. 
  75. ↑ Carabott, Sarah. „How women ran Malta during World War II“. The Times of Malta (20-iyun 2016-yil). 23-iyun 2016-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11-oktabr 2018-yil.
  76. ↑ Closed today. „Self Expression | The Archives of Institute of Taiwan History, Academia Sinica – Taiwan Archives Online“. Archives.ith.sinica.edu.tw. 7-iyul 2015-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 3-iyul 2015-yil.
  77. ↑ Doris T. Chang. Women's Movements in Twentieth-Century Taiwan. University of Illinois Press, 20-fevral 2009-yil — 32–-bet. ISBN 978-0-252-09081-3. Qaraldi: 13-avgust 2015-yil.  
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Tibbiyotda_ayollar&oldid=5231615" dan olindi